Niniejszy wpis jest drugą częścią postu dotyczącego Cyklu Miesięcznego na moim blogu. W poprzednim artykule poruszyłam wszystkie kwestie dotyczące prawidłowego cyklu – jego długości, faz, norm diagnostycznych, hormonów, działania osi przysadka-podwzgórze-jajniki. Tym razem przybliżymy sobie temat najczęstszych powodów nieprawidłowości w obszarze miesiączki oraz cyklu menstruacyjnego.

Najbardziej charakterystycznym objawem świadczącym o zaburzeniach menstruacji jest oczywiście brak miesiączki. Oprócz tego, niepokoić nas powinny oczywiście także cykle bezowulacyjne (możemy je wyłapać przez testy owulacyjne, pomiary progesteronu w badaniach krwi w drugiej fazie cyklu, pomiary temperatury ciała lub po prostu wizytę u ginekologa), cykle zbyt długie (powyżej 35dni) oraz zbyt krótkie (krótsze niż 21 dni), a ponad to paraliżujący ból związany z krwawieniem, uporczywe PMS, nadmierne krwawienia oraz plamienia. Dodatkowo oczywiście prawidłowy obraz jajników w badaniu USG oraz brak objawów zaburzeń hormonalnych jak hirsutyzm (nadmierne owłosienie typu męskiego).

BRAK MIESIĄCZKI – KONSEKWENCJE

Każdy przypadek braku krwawienia miesięcznego wynika z zaburzeń w obrębie działania hormonów oraz osi podwzgórze-przysadka-jajniki, bowiem to one sterują naszym cyklem. Zawsze więc powinniśmy upatrywać w tym problem, ponieważ jest to znak naszego organizmu o zaburzeniu homeostazy oraz braku zdrowia (organizm zdrowej kobiety w wieku rozrodczym miesiączkuje- potrzebujemy tego ze względów fizjologicznych oraz metabolicznych, nie tylko po to, by zachodzić w ciąże). Nie rzadko możemy spotkać się z ignorancją młodych kobiet, które od kilku miesięcy /lat nie mają okresu i nie widza w tym absolutnie nic złego. Tymczasem niskim poziom estrogenów oraz progesteronu, który bardzo często związany jest z zanikiem okresu, jak każde inne trwające przez pewnie czas zaburzenie, zbierze w końcu swoje żniwo. W tym przypadku, może to prowadzić do:

• bezpłodności
• osteoporozy i zmniejszenia mineralizacji kości, przyśpieszenia utrata masy szkieletu oraz problemów z uzębieniem (w okresie niedoboru estrogenów obserwuje się wzrost liczby i aktywności osteoklastów, co prowadzi do nasilonej resorpcji beleczek kostnych. Wystąpienie tego zjawiska wiąże się ze wzrostem wydzielania interleukiny-1, interleukiny-6 i czynnika martwicy nowotworów (TNF)
• zwiększonego ryzyka chorób serca, miażdżycy, ChNS (estrogeny u kobiet oraz testosteron u mężczyzn hamują degradację naczyń krwionośnych)
• zwiększonego ryzyka depresji
• zmniejszenia ilości kolagenu oraz kwasu hialuronowego w skórze oraz szybszego starzenia organizmu
• spadku libido oraz suchość pochwy
• niedoczynności tarczycy
• pogorszenia pamięci i koncentracji
• przybierania na wadze

NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY BRAKU MIESIĄCZKI:

• FHA czynnościowy podwzgórzowy zanik miesiączku
• PCOS zespół policystycznych jajników
• Insulinooporność
• Hiperprolaktynemia
• Niedoczynność tarczycy

I) FHA, PODWZGÓRZOWY CZYNNOŚCIOWY ZANIK MIESIĄCZKI (odwracalne zaburzenie miesiączkowania)

Czynnościowy brak miesiączki pochodzenia podwzgórzowego oznacza brak miesiączki z powodu zahamowania czynności osi podwzgórzowo-przysadkowo-jajnikowej bez towarzyszących nieprawidłowości budowy anatomicznej ani stwierdzanej choroby organicznej. Mówiąc wprost – dochodzi tutaj to utraty sprawnej komunikacji między naszą przysadką a podwzgórzem i jajnikami w wyniku obecności silnych, złożonych impulsów kryzysowych dla naszego mózgu jak:

• utrata masy ciała, w szczególności spadku tkanki tłuszczowej poniżej naszego progu kryzysowego (najczęściej mniej niż 17% bf dla kobiet, choć jest to kwestia mocno indywidualna)
• zbyt głęboki deficyt energetyczny, diety głodówkowe, niskokaloryczne, niedoborowe w witaminy i minerały
• nadmierna aktywność fizyczna
• długotrwały, chroniczny stres

Niezależnie od swoistej sytuacji wywołującej czynnościowy brak miesiączki pochodzenia podwzgórzowego cechuje się zahamowaniem pulsacyjnego wydzielania gonadoliberyny (gonadotropin- GnRH, hormon podwzgórzowy, przy pomocy którego podwzgórze wysyła informację „co robić” do przysadki mózgowej). Czynnikiem przyczynowym  jest tu więc zawsze deficyt energii (do którego dochodzi niezależnie od wielkości masy ciała). Wydaje się, że najważniejszą rolę w regulacji czynności podwzgórza odgrywa leptyna czyli hormon sytości, który to  w tej sytuacji jest na bardzo obniżonym poziomie. Dodatkowo należy zaznaczyć, że brak miesiączek pochodzenia podwzgórzowego wynika bezpośrednio z niedoboru estrogenów.

Jeśli nasza dostępność energii spada poniżej pewnego poziomu (czyli jemy za mało), organizm dostosowuje się do takiego stanu rzeczy poprzez zamknięcie nieistotnych, a dodatkowo energochłonnych procesów w celu zapewnienia wystarczającej energii do utrzymania niezbędnych procesów życiowych.  Takim właśnie zbędnym procesem staje się wówczas płodność.

Wystarczy zaledwie kilka dni zbyt niskiej podaży energii by wywołać pierwsze negatywne zmiany w pulsacyjnych wydzielaniu GnRH, które to wpływa na LH (hormon tropowy przysadki mózgowej uwalniający owulację). Dodatkowo możemy spodziewać się spadku poziomu konwersji obwodowej Ft4 do fT3 oraz wzrostu poziom kortyzolu.

RADY?

Jedz więcej, ćwicz mniej, przyty jeżeli Twój poziom tkanki tłuszczowej jest za niski. Innego rozwiązania NIE MA. Nie ma żadnego leczenia, żadnych leków czy suplementów rozwiązujących sytuację. Zadaj sobie pytanie, czy ważniejsze jest dla ciebie zdrowie czy tez krata na brzuchu. Kobiety, które straciły okres na skutek źle prowadzonej redukcji oraz FHA powinny zacząć jeść 40-45 kcal/1kg FFM by przywrócić miesiączkę. W praktyce najczęściej jest to ok 2400-3000kcal w zależności od poziomu spalanych dziennie kalorii. W szczególności warto oprzeć wówczas swoją dietę o węglowodany jako główne źródło energii. Do suplementacji zaradczo warto dorzucić wapń w dawce 1500mg oraz wprowadzenie fitoestrogenów np. w postaci białka sojowego w celu utrzymania sygnałów estrogeno-podobnych ok 50 mg dziennie

II) PCOS, ZESPÓŁ POLICYSTYCZNYCH JAJNIKÓW

PCOS bywa często mylone z opisanym wyżej FHA, bowiem obydwa zaburzenia wiążą się z zanikiem miesiączki.

Złożone i zróżnicowane zaburzenie endokrynne i metaboliczne, którego zawsze cechą stałą jest zatrzymanie rozwoju pęcherzyka jajnikowego w fazie pęcherzyka antralnego, czyli przed etapem selekcji do pęcherzyka dominującego. Efekt – brak jednego, dojrzałego pęcherzyka,  z którego to powinna uwolnić się komórka jajkowa zdolna do zapłodnienia oraz duża ilość niedojrzałych pęcherzyków w jajniku, które to najczęściej produkują nadmiar androgenów.

KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE przy PCOS –  zgodnie z Kryteriami Rotterdamskimi, aby rozpoznać PSCO należy zacząć od wykluczenia: hiperprolaktynemii, zespołu Cushinga, wrodzonego przerostu nadnerczy, niedoczynności tarczycy, nowotworów wydzielających androgeny. Następnie musimy zanotować 2 z 3 następujących cech:

• rzadkie i nieregularne miesiączki lub ich brak oraz brak owulacji
• hiperandrogenizm (nadmiar testosteronu i/lub DHT i/lubDHEA i/lub androstendionu i/lub 17-OH-progesteron i często związany z tym hirsutyzm)
• wielotorbielowata budowa jajników w obrazie USG (PCO)

Hirsutyzm oraz Insulinooporność występują u ok 70% kobiet z PCOS, w ok 80% zaobserwujemy w obrazie USG widok policystycznego jajnika. Brak torbieli nie wyklucza więc PCOS, a PCO (obecność torbieli) nie musi oznaczać PCOS. Jak sami widzicie – rozpoznanie tego zaburzenia bywa bardzo trudne.

DIETA i SUPLEMENTACJA?

Nie ma uniwersalnej diety „na pcos”, ale zaleca się wprowadzić dietę opartą za zasadach diety dla insulinoopornych z elementami diety przeciwzapalnej. Wprowadźcie deficyt kaloryczny na poziomie ok 10% energii, bazujcie na indeksie i ładunku glikemicznym, unikajcie nadmiaru węglowodanów prostych oraz kwasów tłuszczowych typu trans. Uzupełnijcie niedobory witaminy D3 oraz zadbajcie o odpowiednią podaż witamin z gr B (witamina B6 chociażby bierze udział w metabolizmie progesteronu, którego to niedobór obserwujemy i w PCOS i w FHA), kwasu foliowego, witaminy C, antyoksydantów, kwasów omega 3, potasu, cynku, magnezu, beta-karotenu. Zmiany w diecie oraz stylu życia będą tutaj kluczowe, a z suplementacji warto dodatkowo wspomóc się połączeniem 1,8g NAC  + inozytol (najlepiej połączenie Mio-inozytol i D-chiro-inozytol), które to w badaniach daje bardzo obiecujące rezultaty (4g MI lub połączenie MYO 2-4 gramy i DCI 50-100 mg).

III) RÓŻNICE W OBRAZIE DIAGNOSTYCZNYM FHA A PCOS

Przy FSH wszystkie hormony będą nisko  lub w normie (być może przy dolnej granicy, nie koniecznie poniżej) przez brak pobudzania przysadki przez podwzgórze dzięki GnRH – LH, FSH,  estradiol, androgeny. Tutaj także leptyna będzie w dole (hipoleptynemia). TSH, fT4 – obniżone lub prawidłowe, fT3 w niższych stężeniach (typowo dla głodzenia się)

PCOS – obraz diagnostyczny może być różny, ale bardzo często zaobserwujemy w pierwszej fazie cyklu nadmiar LH w stosunku do FSH (prawidłowo ok 1:1),  często nadmiar estrogenów i androgenów. Dodatkowo przy PCOS poziom AMH (rezerwa jajnikowa) prawdopodobnie będzie wyższy niż 4, u większości kobiet obecna będzie insulinooporność oraz podwyższona leptyna lub w normie.